‘Bijna drie eeuwen geleden ontwierp Linnaeus een classificatiesysteem voor planten- en dierensoorten, waarmee wetenschappers tot op de dag van vandaag werken. Rijen standbeelden en bustes heeft de man gekregen. Waar de bordjes op de vele sokkels over zwijgen: Linnaeus stond ook aan de basis van het moderne wetenschappelijke racisme.’
De correspondent Thomas Oudman 20-8-2025
Linnaeus was geen fijne man, leert het steengoede boek Al wat leeft van de Amerikaanse auteur Jason Roberts. Hij schreef onder pseudoniem lovende recensies over zijn eigen publicaties. Maar veel erger was zijn indeling van planten en dieren waarbij hij het vaak niet zo nauw nam.
‘Linnaeus was niet bezig met het blootleggen van de complexiteit van het leven, maar met het simplificeren daarvan.’
‘Ook onderscheidde hij binnen de moderne mens vier variëteiten, de ene wat superieurder dan de andere. De Homo sapiens europaeus (waartoe hij zichzelf rekende en die hij de kenmerkende eigenschappen wit, vrolijk en gespierd toedichtte), americanus (rood, kort lontje, recht), asiaticus(bleek, melancholisch, stijf) en africanus (zwart, flegmatisch, lui).’
In zijn tijd werd hij al gezien als racist maar de kolonialisten vonden het categoriseren en de indeling in rassen maar wat fijn. We hebben er nu nog last van.
Voor de mensen die er meer over willen lezen verwijs ik naar het artikel op de correspondent en natuurlijk het boek van Jason Roberts.
Waar het mij hierom gaat is de simplificatie van de complexiteit van het leven. Dit heeft volgens Jason de wetenschap een eeuw achterstand opgeleverd. En nog steeds wordt Linnaeus gevierd met standbeelden en plaquettes. Hij is natuurlijk een van de velen die simplificatie toepast. Hij stond wellicht aan de wieg. Inmiddels is het volkssport nummer 1 zaken simpeler te maken dan ze zijn. Dit terwijl de wetenschap meer en meer de complexiteit en de vele verbindingen tussen soorten ziet en onderzoekt. Ook wij mensen zijn daar natuurlijk onderdeel van en innig verbonden met al wat leeft. In onze darmen zitten meer bacteriën dan cellen in ons lichaam zonder deze bacteriën zouden we ons voedsel niet kunnen verteren. Door alles te categoriseren en deze categorieën te bestuderen mis je de grotere samenhang.
Deze lineaire simplificatie is alom aanwezig. Categorieën als ziekte en gezondheid, goed en slecht, dader en slachtoffer, arm en rijk en ga zo maar door zijn geen gescheiden categorieën. Je bent niet ziek of gezond, goed of slecht, dader of slachtoffer, arm of rijk, het is een bewegen tussen twee polen en het perspectief waarmee je kijkt bepaalt wat precies ziek of gezond is. Door dit dus te categoriseren pin je het vast; iemand is ziek of gezond, goed of slecht. Hierdoor krijg je zieke en gezonde mensen en goede en slechte mensen. ‘Maak het niet moeilijker dan het is’, is vaak de tegenwerping. Een omkering want de lineaire simplificatie, maakt het overzichtelijk maar ontneemt je het zicht wat er werkelijk aan de hand is.
Identiteit is een groot ding tegenwoordig maar een transpersoon of een PVV stemmer is natuurlijk ook gewoon een mens. We lijken veel meer op elkaar dan de categorieën suggereren. Het vreemde is dat door de identiteit voorop te stellen en acceptatie te vragen dit nu juist polariseert. De categorie waar je inzit of ingedeeld wordt is je identiteit en dat vernauwt de discussie enorm. In de wijken waar ik werk zijn veel PVV stemmers en steevast probeer ik hun andere kant te zien en te bevragen. We hebben jaren een trans tuinman/vrouw gehad die in vrouwenkleren liep. Zij werd gewoon geaccepteerd, na een tijdje was iedereen eraan gewend. Met andere woorden ga niet wonen in je identiteit; het is slechts een categorie. Een van de velen waarin je kunt worden ingedeeld.
Acceptatie van categorieën is de basis van emancipatie. De provocatieve indentiteit zorgt voor duidelijkheid en zorgt voor emancipatie maar ook polarisatie. Uiteindelijk komt acceptatie juist door het idee dat we ondanks onze verschillen toch allemaal mensen zijn. Kortom categorieën hebben wel degelijk een functie maar het moet niet ten koste van de verbindende samenhang gaan.
Als we kijken naar ziek en gezond speelt er ook iets dergelijks. Mensen worden vaak hun diagnose en zoeken erkenning. Zo ook extreem gezonde mensen; ze laten geen gelegenheid voorbij gaan hun gezonde levensstijl te exhibtioneren en aan anderen op te dringen. Terwijl die overigens vaak helemaal niet gezond is. Lineaire simplificatie hoort erbij en geeft inzicht maar hoe ga je dan verstandig om met de onderliggende complexiteit? Door het relativeren van de categorieën en de verbinding te zoeken met gedeelde principes.
We zijn allemaal mensen - is het ultieme verbindende principe. Als een categorie je identiteit wordt leidt dit automatisch tot polarisatie en hopelijk acceptatie. Medische diagnoses zorgen vaak voor acceptatie en het oplossen van eigen verantwoordelijkheid. Daarom zijn ze zo populair vermoed ik en natuurlijk zit er een verdienmodel achter in de medische wereld. Daarentegen geldt ook als je een categorie gaat discrimineren duw je mensen in die categorie in een identiteit. Ze moeten zich gaan verdedigen.
Dit zijn principes, die gaan over het proces en niet de categorieën op zich. We moeten ons realiseren dat het geheel de delen en het resultaat bepaalt. Dat betekent dat de uitkomst van individuele inspanningen helemaal niet is te bepalen tenzij we de omgeving wegknippen en de individuele inspanning en het resultaat reduceren. Bij het inschenken van een kopje koffie is dit nog overzichtelijk maar bij het oplossen van ‘relatieproblemen’ wordt het een stuk trivialer.
Laten we de individuele kwesties rusten en laten we eens kijken naar ons gemeentelijk bestuurlijk apparaat. Hier is categoriseren aan de orde van de dag zonder categorieën geen statistiek en data. Wat meten we eigenlijk? Categorieën simplificaties, hoeveel mensen hebben een uitkering, hoeveel mensen leven onder armoede grens, hoeveel mensen hebben schulden, hoeveel mensen kampen met depressies, etc. Natuurlijk is dit nuttig en geeft inzicht maar het geeft ruim baan voor lineaire blindheid. We gaan de mensen met schulden helpen zodat er minder mensen met schulden zijn. We veranderen de situatie die het veroorzaakt niet. Waarom hebben mensen schulden is een belangrijkere vraag dan hoeveel mensen schulden hebben. Dat geldt voor alle categorieën.
Er is in alle gevallen sprake van een omgeving die dit veroorzaakt en natuurlijk is er een individuele verantwoordelijkheid maar die valt in het niet bij de omgevingsfactoren zeker als je opleiding en lichamelijke en geestelijke gezondheid hierbij betrekt. Schulden, armoede en depressie hebben alles met elkaar te maken. Het zijn symptomen van een ongezonde omgeving. Als je schulden hebt geeft dat stress, schaamte, je voelt je toch schuldig ook al kan je er vaak niets aan doen. Met schuldsanering leef je onder de armoedegrens en de kans op depressieve klachten is hoger. Beetje simpel gesteld maar categorieën overlappen en beïnvloeden elkaar.
Inmiddels wordt door allerlei wetenschappelijk onderzoek steeds duidelijker dat de omgeving veel bepalender is voor individueel gedrag dan we tot nu toe vermoeden en dat eigen verantwoordelijkheid zeer relatief is. Laten we stoppen met ons categoriseren fetish en laten we zoeken naar de diepere verbinding en aangrijpingspunten in plaats van het individuele helpen als enige oplossing of excuus om niets te doen.
