Als één dier een slecht imago heeft is het wel de rat. Hij staat symbool voor alles wat slecht is. We praten over rattengedrag, rattenplaag, ratten verlaten het schip. Als we iemand een rat noemen bedoelen we sluw, gemeen en onbetrouwbaar. Ongedierte dat verdelgt moet worden. De rat heeft zich niet geliefd gemaakt als onze trouwe cultuurvolger. We leven al duizenden jaren samen en de rat heeft al die tijd onze voorraden aan geknaagd en ziektes verspreid. Geen wonder dat we er zo’n hekel aan hebben.
Maar als je de rat beter leert kennen is het verhaal ietsje anders en de rat zou ons weleens de weg kunnen wijzen naar een gezondere stad. Net zoals ratten drugs, mijnen en ziektes kunnen ruiken kunnen ze ons ook heel veel leren over onszelf.
Ratten zijn heel sociaal en slim. Ze lijken op ons. We hebben als proefdier veel aan de rat te danken. Ze hebben nogal geleden voor de wetenschap. We hebben van alles met ze gedaan. Alles wat we met mensen niet durven en mogen doen. In Rusland staat zelfs een standbeeld voor de rat, vanwege zijn verdienste voor de wetenschap. Door hindoes wordt de rat aanbeden en maken ze altaren voor het beestje. Ratten zijn prima en nuttige speurneuzen, ze sporen mijnen, ziektes en drugs op. Ondanks het feit dat ratten hele leuke huisdieren kunnen zijn, hebben we ze niet kunnen temmen of controleren.
Het is erg kortzichtig de rat slechts als ongedierte te benaderen. Het is een sociaal zoogdier en erg slim. Omdat de rat al duizenden jaren met ons samenleeft hebben we hem dus eigenlijk ‘getraind’ ons te slim af te zijn. De rat gedijt enorm goed in de stad want hier zijn weinig natuurlijke vijanden en volop eten en schuilplaatsen. Een ideale habitat. Zijn reproductie cyclus is razendsnel. Een vrouwtjes rat kan 2000 nakomelingen per jaar krijgen. Hoe harder ze je bestrijdt hoe meer ze in de overdrive gaan qua voortplanting. Er is voedsel zat in de stad.
We weten heel veel van ratten in gevangenschap maar relatief weinig van ratten in hun natuurlijke omgeving. Met andere woorden, we hebben door onze weerzin nooit de moeite genomen de rat werkelijk te leren kennen. Enkel vanuit oogpunt van hun bestrijding. Weg ermee, maakt niet uit hoe. Wat me trouwens opviel tijdens het project Rattenparadijs waar we met veel ratten bestrijders en kenners. hebben gesproken ze bijna allemaal, ook de bestrijders, van de rat hielden. Hun inventiviteit is fenomenaal.
Zo hadden ze in New York ook bootjes met vergif in de riolering losgelaten om de ratten te doden. De ratten hadden al snel door dat het vergif was. De oudste ratten proeven vaak voor. En toen het riool overstroomde gebruikten ze de bootjes om naar buiten te varen.
Een architecte waar ik mee werkte had vroeger twee ratten op haar kamer in een kooitje. ’s Nachts was er aan haar tekeningen en boeken geknaagd. Huh, het kooitje was dicht. Wat bleek, de ratten maakte het kooitje open, maar deden het ook weer dicht.
Ratten leven nu juist bij mensen omdat daar een niche zit en die niche creëren we zelf. Ze leven in onze riolering en weten overal ons voedsel te vinden. Ze zijn bij ons beschermd voor roofdieren; uilen, vossen, katten, steenmarters, … Trouwens inmiddels allemaal dieren die in de stad (weer) voorkomen. Een rattenplaag is eigenlijk een slordigheid van onze kant. Te veel doorgangen via het riool, te veel voedselaanbod (afval), te weinig natuur (roofdieren).
Vangen heeft geen zin als je deze oorzaken niet wegneemt. Ratten kunnen 2000 nakomelingen per jaar krijgen. Daarom is rattenoverlast ook zo lastig te bestrijden, ze komen steeds weer terug. In die zin kan de rat ons leren hoe we dit beter organiseren. Ratten helemaal uitroeien lukt immers nooit, maar ze in een ecologisch evenwicht een plek geven in de stadsnatuur is in feite niet erg moeilijk en heeft als bijkomend voordeel dat gezonde stadsnatuur positieve effecten heeft op gezondheid en een basis is voor biodiverse klimaatbestendige steden.
Zo kan de rat een gids zijn richting een groene gezonde stad, een soort omgekeerde kanarie in de kolenmijn. Bijkomend voordeel is dat de rat momenteel nauwelijks nog een bedreiging voor de volksgezondheid vormt. Zou je niet denken, maar toch is het zo. Het grootste gevaar van ratten is nu de angst voor ratten. Ratten en muizenfobie is vrij algemeen met als effect dat mensen plaatsen waar ratten gesignaleerd zijn mijden.
Het bestrijden van ratten heeft weinig zin als we het voedsel aanbod niet verminderen en bijvoorbeeld de open verbinding tussen riool en water niet afsluiten. Doden of vangen is een korte termijn oplossing. Niemand wil ratten in huis maar ratten buiten in de natuur is natuurlijk een ander verhaal. De rat gaat niet voor niets in kelders, rioleringen en onder de grond zitten. In de vrije natuur hebben ze veel vijanden. Uilen, marters, vossen, reigers, allemaal dol op ratten. Ratten die overdag buiten lopen en te zien zijn doen dit omdat ze weinig te vrezen hebben.
Met andere woorden, ecosystemen zorgen voor evenwicht en de ratten hebben een plek bij ons gevonden waardoor ze heel succesvol zijn. Het zijn in feite onze wilde huisdieren.
Goed rattenbeheer is dus zorgen dat ze niet in onze huizen komen en dat er buiten minder voedsel wordt weggegooid en er meer natuur is inclusief roofdieren. Als ecosystemen uit balans zijn ontstaan er plagen; muggen, blauwalg, processierups, duiven, teken, wespen, slakken, mieren, e.a.
De vraag wordt nu; hoe kunnen we de stads schoner krijgen en de riolering afscheiden van het oppervlakte water, meer en betere stadsnatuur ontwikkelen, zodat rattenoverlast verdwijnt en de buitenruimte ook voor ons aanmerkelijk gezonder wordt.
Het is belangrijk in deze te realiseren dat de positieve invloed van stadsnatuur op onze gezondheid en welbevinden vele malen hoger is en in geen verhouding staat met de ‘gevaren’ van de rat. Bovendien, honden, katten, kippen, varkens en geiten brengen ook ziektes over en overtreffen de rat qua risico op alle fronten.
We zouden er goed aan doen onze omgang met ‘stadsnatuur’, ‘cultureel’ te ontwikkelen als iets positiefs dat mensen bindt en ontspant, in plaats van iets dat ons bedreigt. De rat kan ons de weg wijzen. Naar het rattenparadijs (de rat als onderdeel van de natuur) wat dus automatisch ons paradijs is. Het zou wat zijn.
